Materiały do nauk administracyjnych/Komuna Paryska
Komuna Paryska (marzec 1871)[edytuj]
Komuna Paryska - rewolucyjne powstanie ludności Paryża przeciwko kapitulacji w wojnie z Prusami, konserwatywno-monarchistycznemu rządowi Thiersa, wywołane dla zaprowadzenia socjalistycznego ustroju we Francji. Istnienie i funkcjonowanie Komuny jest wielce interesujące dla historyka administracji, gdyż przedstawia próbę wprowadzenia w życie odmiennego - rewolucyjnego modelu ustrojowego.
Początkowo organem zarządu miastem (w marcu 1871) był Komitet Centralny. Komuna Paryska stała się zaś najwyższym organem władzy powstańczej.
Jako organ centralny skupiała pełną i nieograniczoną władzę prawodawczą, wykonawczą i sądową (zrywając z zasadą trójpodziału władzy). Prowadziła politykę wewnętrzną i zewnętrzną, a także nadzorowała urzędników. Członkowie Komuny pochodzili z wyborów, byli bezpośrednio odpowiedzialni przez wyborcami, pozbawieni przywilejów poselskich. Posiadali immunitet sądowy, tj. na ich aresztowanie musiała wyrazić zgodę Komuna, która ich wówczas sądziła. Ogłoszono, iż pensja członka Komuny, każdego urzędnika i funkcjonariusza nie mogła być wyższa niż pensja wykwalifikowanego robotnika (zasada egalitaryzmu). Wyborcy mieli prawo odwołać swojego deputowanego - członka Komuny (mandat imperatywny), deputowani mogli też zrzec się mandatu w razie utraty zaufania wyborców. Obrady (dyskusja i uchwały) Komuny były jawne, protokoły posiedzeń i wyniki głosowań z podaniem nazwisk głosujących za i przeciw miano publikować w dzienniku urzędowym Komuny. Dekrety Komuny ogłaszano w dzienniku urzędowym, na plakatach i w prasie.
Organami wykonawczymi Komuny były komisje (ministerstwa). Ich zadaniem było wprowadzanie w życie uchwał Komuny i były pozbawione samodzielności. Istniały np. komisje pracy, przemysłu i wymiany; aprowizacji; nauki. Przewodniczący komisji zasiadali w Komisji Wykonawczej, która koordynowała działania poszczególnych resortów.
Gwardia Narodowa pełniła funkcje wojska i policji. Złożona była z uzbrojonych robotników, a zniesiono obowiązkowo służbę wojskową. Komuna zachowywała co do zasady pełnię kontroli nad siłami zbrojnymi i siłami bezpieczeństwa
W maju 1871 roku utworzono Komitet Ocalenia Publicznego dla obrony Komuny. W jego skład weszło 5 członków obdarzonych specjalnymi pełnomocnictwami.
Komunie podlegali delegaci, wykonujący polecenia Komuny w konkretnych sprawach, dzielnicy lub fabryce, komitety Czujności, rewolucyjne rady dzielnic Paryża. Komuna miała zachowywać pełne prawo kontroli i nadzoru nad organami jej podległymi, i pełny wpływ na obsadę personalną.
Polityka Komuny[edytuj]
Polityka Komuny zmierzała do obalenia rządu i Zgromadzenia Narodowego, a także przeprowadzenia rewolucji na wzór rewolucji jakobińskiej.
Reformy społeczne i polityczne Komuny: pełne swobody obywatelskie (polityczne i gospodarcze), państwo miało ingerować w życie społeczne, stosunki gospodarcze, a szczególnie w sprawy pracownicze. Rozdział Kościoła od państwa, nacjonalizacja majątku kościelnego. Obieralność i usuwalność urzędników. Wprowadzenie powszechnego, bezpłatnego, laickiego nauczania, rozpowszechnienie szkolnictwa zawodowego, podwyższenie pensji nauczycieli, zrównanie wynagrodzeń urzędniczych i robotniczych. Przejęcie (nacjonalizacja) porzuconych fabryk i warsztatów i przekazanie ich robotniczym zrzeszeniom produkcyjnym, powołanie komisji rozjemczych, które wypłacałyby odszkodowania właścicielom nacjonalizowanych fabryk, wprowadzanie delegatów robotniczych w fabrykach. Nacjonalizacja zakładów amunicji, robotnicy mieli uczestniczyć w ich zarządzaniu i wybierać dyrektorów i majstrów, płace miały zostać podniesione, a dzień pracy skrócony do 10 godzin. Nakazano bezpłatnego zwrotu z lombardu miejskiego zastawionych rzeczy o niskiej wartości. Komisja pracy miała kontrolować umowy zawieranych przez miasto z dostawcami, tak by zamówienia udzielane były zrzeszeniom robotniczym i tym przedsiębiorstwom, które gwarantowałyby wypłacanie pracownikom godziwych pensji. Zniesiono pracę nocną w piekarniach, zamknięto prywatne biura pośrednictwa pracy i powołano w ich miejsce giełdy pracyy, płace wszystkich przedstawicieli władzy miały być równe płacy robotnika. Ochrona pracy i płacy, zagwarantowanie płacy minimalnej robotników, zakaz potrącania kar z zarobków robotniczych, zawieszenie egzekucji z tytułu długów, przymusowe podzielenie sum dłużnych na raty.
Reforma sądownictwa, wprowadzenie zmian do Kodeksu Napoleona, wzmocnienie pozycji sądów przysięgłych, wprowadzenie zasady pisemnego powiadamiania aresztowanego o przyczynie aresztowania ze wskazaniem świadków do przesłuchania, obowiązku powiadamiania delegata Komuny w komisji sprawiedliwości o aresztowaniu każdej osoby, przechowywanie przedmiotów należących do więźniów w Kasie Depozytu i Kaucji, wezwanie dyrektorów zakładów dla umysłowo chorych do przedstawienia imiennych wykazów chorych, zapowiedziano ściganie sprawców nielegalnych aresztowań. Komuna mogła kontrolować sądy, mogła zmienić lub zawiesić każdy prawomocny wyrok.
Inicjatywę ustawodawczą miał mieć lud (zgodnie z zasadą suwerenności narodu), specjalne komisje inicjatywy przy ministerstwach Komuny, sekcje robotnicze. Projekty przygotowywały komisje Komuny, zgłaszali sami deputowani. Głosowanie było większościowe.
Podstawą społeczną Komuny byli robotnicy, rewolucyjna inteligencja, drobnomieszczaństwo oraz rzemieślnicy.
Projektowany ustrój Francji: po zwycięstwie Komuny Francja miała stać się zrzeszeniem autonomicznych komun powstałych we wszystkich miejscowościach. Lokalne komuny miały mieć uprawnienia uchwalania budżetu, zbierania podatków, organizowania lokalnych władz miejskich, wiejskich i policji, wyboru sędziów, zarządzania szkolnictwem.
Chronologia[edytuj]
- Klęska cesarstwa w wojnie z Prusami, proklamacja III republiki 4 września 1870 r.,
- powołanie Rządu Obrony Narodowej, oblężenie Paryża (wrzesień 1870), tworzenie Gwardii Narodowej,
- rozejm w styczniu 1871 r. - wybory do Zgromadzenia Narodowego w lutym 1871 r. (burżuazyjno-monarchistyczne), rząd Thiersa, kapitulacja Francji, pokój z Niemcami (10 maj 1871), konflikt konserwatywnego rządu z rewolucyjnym Paryżem,
- wybuch powstania (18 marzec 1871), wybory do Komuny (26 marzec), powstanie Komuny Paryskiej (28 marzec 1871), proklamacja Deklaracja do narodu francuskiego,
- stłumienie Komuny po 72 dniach rewolucji (maj 1871), stan wojenny w Paryżu do 1876,
- tymczasowy ustrój 1871 - 1875, konflikty polityczne, rozłam wśród monarchistów, Henryk Burbon (hrabia Chambord) i Ludwik Filip, prezydentura Thiersa i MacMahona, uchwalenie trzech ustaw konstytucyjnych (1875): "Ustawę o organizacji władz publicznych", "o organizacji Senatu", "o stosunkach między władzami publicznymi".
Tekst źródłowy[edytuj]
(...) Czego żąda Paryż? Uznania i utwierdzenia Republiki jako jednej formy rządu, dającej się pogodzić z prawami ludu, z normalnym i swobodnym rozwojem społeczeństwa; pełnego samorządu gminy, wprowadzonego we wszystkich miejscowościach Francji oraz pełni praw dla każdej gminy, dla każdego zaś Francuza zapewnienia mu nieskrępowanego rozwoju jego zdolności i talentów jako człowieka, obywatela i pracownika...
Nasi nieprzyjaciele są w błędzie i cały Kraj wprowadzają w błąd, oskarżając Paryż, iż dąży on do narzucenia swego panowania całemu narodowi, że sięga on po dyktaturę, która byłaby prawdziwym zamachem na niezawisłość i prawa innych gmin...
Ta Jedność, którą nam narzuciły aż do ostatnich dni cesarstwo, monarchia i parlamentaryzm, jest tylko despotycznym, bezdusznym i gnębiącym nas centralizmem. Jedność polityczna, której pragnie Paryż jest dobrowolnym zrzeszeniem wszystkich inicjatyw lokalnych, samorzutnym i swobodnym współdziałaniem wszelkich wysiłków indywidualnych w imię ogólnego celu, w imię wolności i dla bezpieczeństwa wszystkich. Rewolucja podjęta przez lud paryski w dniu 18 marca otwiera nową erę pozytywnej polityki, opartej na wskazaniach nauki i doświadczeniach. Zwiastuje ona koniec starego świata rządów burżuazji i panowania kościoła, żołdactwa, wyzysku giełdziarzy, monopolów i przywilejów, którym proletariat słusznie przypisuje swą niewolę, Ojczyzna zaś swoje nieszczęścia i swoją zagładę...
Rozpoczęta walka między Paryżem i Wersalem nie może być zakończona żadnym obłudnym kompromisem: jej wynik jest pewny. Zwycięstwo, do którego zmierza gwardia narodowa z niesłabnącą energią, będzie stanowiło podstawę prawa. Odwołujemy się do Francji!
Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, oprac. M.Z. Jedlicki, przedm. M. Sczaniecki, Warszawa 1955.
Literatura[edytuj]
- Liebfeld A., Napoleon III, wyd. 1979.
- Lissagray P.O., Historia Komuny Paryskiej, wyd. 1971.
- Mazur J., Komuna Paryska jako forma socjalistycznego przedstawicielstwa, Warszawa 1971 (maszynopis referatu).
- Willaume M., Reformy ekonomiczno-społeczne Komuny Paryskiej 1871 r., (referat).
- Wyczańska K., Pamiętniki o Komunie Paryskiej, wyd. 1971.